ولادت حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) بر تمامی عاشقان مبارک باد

ـ اشاره

ـ چراغ راه

ـ گفتار مجری

ـ زلال قلم

ـ شعر

ـ آوردهshy;اند که...

ـ نظر شما چیه؟

ـ کتابستان

اشاره

درآمد

رقیه ندیری

در روز جمعه، اول ماه رجب سال 1357 هجری، در شهر مدینه، فرزندی متولد شد که او را محمد نامیدند. مادرش فاطمه دختر امام حسن(ع) و پدرش امام سجاد(ع) بود. از این جهت، نخستین امامی بود که هم از نظر پدرو هم از نظر مادر، فاطمی و علوی بود. چند سال از زندگی خود را همراه جد بزرگوار خویش، امام حسین(ع) سپری کرد و در واقعه کربلا، چهر سال و در هنگام وفات پدر بزرگوارش، 39 سال داشت. مدت امامت آن حضرت هجده سال و در ایام امامت خویش، با ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک هم عصر بود. در زمان خلافت هشام، سال 114 هجری در 57 سالگی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع، در کنار پدر و جد مادری خود امام حسن مجتبی(ع) دفن شد.

پایهshy;گذاری نهضت علمی

با این که آغاز امامت آن حضرت با خلافت ولید بن عبدالملک همراه بود و در شرایط نامساعد اجتماعی قرار داشت، اما توانست نهضتی علمی را پایه گذاری کندکه تا آن زمان، در اسلم بی سابقه بود. معارف پردرج اسلام، به خاطر ممنوعیت نشر احادیث که تا آن زمان نیز ادامه داشت، کم کم به دست فراموشی سپرده میshy;شدو محصولات وابستگان به خلفای وقت، جایگزین آنها میshy;شد؛ ولی امام باقر(ع) با دوراندیشی و تحمل مشکلات بسیار، توانست مقدمات تأسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را پایهshy;ریزی کند آن حضرت که در تمام صفات والای انسانی، سرآمد روزگار خود بود، توانست شیفتگان علم و فضیلت را سراسر جامعه اسلامی آن روز، دور خود جمع کند و آنshy;قدر ورایات واحادیث و آثار علمی در زمینه مسائل و احکام و تفسیر و تاریخ اسلم و انواع علوم از ایشان به یادگار مانده که ازهیچ یک از امامان معصوم، جز فرزند بزرگوارش امام صادق(ع) دیده نشده است. گروهی از اصحاب پیامبر(ص) و تابعین و دیگر طالبان علم، از محضر درس او بهره میshy;گرفتند که شیخ طوسی(ره) در رجال خود، نام 468 نفر از آنان را آورده است. بسیاری از بزرگان اهل سنت، همچون ابوحنیفه، مالک بن انس، حمد بن ادریس شافعی، زیاد بن منذر نهری، اوزاعی زهری و ابن مبارک، از محضر درس آن حضرت، استادهshy;های فراوان بردهshy;اند. کتابshy;ها و نوشتهshy;های دانشمندان و مفسران و مورخان اهل تسنن، همچون طبری، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی و کتبی مانند: <<موطأ>> مالک، سنن>>، بن داوود، <<مسند>>، ابی حنیفه، <<مسند>> مروزی، <<تفسیر نقاش>>، <<تفسیر زمخشری>> و دهshy;ها کتاب دیگر که از مهم ترین کتب اهل تسنن هستند، سرشار از سخنان ارزشمند آن حضرت میshy;باشند.[68]

گفتار مجری

نام و نشانهshy;ها

رقیه ندیری

امام پنجم شیعیان، همshy;نام رسول خدا و تنها کنیهshy;اش ابوجعفر است. نویسندگان، هفت لقب معروف برایمحمد بن علی(ع) ذکر کردهshy;اند؛ باقرالعلوم، شاکر،shy;هادی، امین، صابر، اهد وشبیه و از همه معروفshy;تر باقرالعلم است که این لقب زیبا از سوی خدای سبحان و رسولخدا برای حضرت برگزیده شد. محمد بن علی از نظر دانش به مقامی رسیدکه خدای سبحان، وی را باقرالعلم یعنی شکوفاکننده علم دین و نمایان سازنده دانش نامید . حتی این لقب زیبا رد کتابshy;های آسمانی پیش از قرآن نیز دیده میshy;شود.

1. حبیب الله احمدی، امام باقر(ع) الگوی زندگی، انتشارات فاطیما، چاپ دوم، 1385، ص24.

تربیت

مربیان لایق وشایسته، نقش محوری در افراد ایفا میshy;کنند. اندیشهshy;های بلند و عرشی و دامنshy;های پاک مربیان، همواره تربیت یافتگان را به مراحل اوج انسانی عروج میshy;دهد. محمد بن علی(ع)، دوران کودکی خویش را افزون بر سایه پر مهر پدری، در جوار حسین بن علی(ع) سپری کرد و از رفتار او، آزادگی وسترگی آموخت. امام باقر(ع) در زمره افرادی استکه حادثه کربلا را از نزدیک مشاهده کرد؛ پس از آن، در آغوش پر مهر سیدالساجدین و مادر پاک دامنش که سرآمد همگان بود، به سر برد.اندیشهshy;های زلال وحیانی، مقاومت، منش، بزرگی، عزت نفس، پاکی و عبودیت در پیشگاه خدا، درسshy;هایی است که محمد بن علی(ع) از پدر گرفت و در اندیشه، چنان بلند و تیز پرواز شد که هیچ تیز پروازی به بلندای آن نرسید و در رفتار، آن گونه سترگ و مقاوم بود که هیچ حادثه تلخ و ناگواری، را از صراط مستقیم انحراف نداد.[69]

دانش و آگاهی

امام باقر(ع) از دوران کودکی، شکافنده دانشshy;ها شناخته شده بود؛ تا آن جا که در ستایش دانش او، شاعران، قصیدهshy;ها سروده و نویسندگان، قلمshy;فرساییshy;ها کرده اند. مردم، به ویپه دانشوران، شیفته نام و آوازه او بوده اند واین علاقه در بین مردم عراق، بیشتر به چم میshy;خورد. هشام بن عبدالملک ـ خلیفه وقت ـ او را در مسجدالحرام دیدغ در حالی که بر دست غلامش تکیه کرده بود. از او پرسید: آیا او همان کسی است که مردم عراق بهتshy;زده علمshy;اش هستند؟ غلام پاسخ داد: آری. خلیفه به غلام دستور داد امام را برای پاسخ به پرسشshy;های خلیفه فرخواند. خلایفه پرسشshy;ها را مطرح کرد. امام به گونهshy;ای پاسخ دادکه هشام خاموش ماند و هیچ نگفت.

بحارالانوار، ج 46، ص 332.

پاسداری از اندیشهshy;ها

امام باقر(ع) در زمانی زندگی میshy;کرد که از یکshy;سو، نقل و کتابت احادیث پیامبر ممنوع شده بود و از سوی دیگر، احادیث ساختگی، دهان به دهان میshy;گشت.

فرقهshy;های گوناگون سر برآورده و دین را با سلیقه خود تعریف میshy;کردند. یهودیان و مسلمانانی که یهودی بوده و ناگزیر، اسلام را پذیرفته بودند، دین را به سمت آموزهshy;های تحریف شده یهودی بردند. تجمل و خوشیshy;خواهی در میان مسلمانان رایج شده بود؛ در حالی که بحران اقتصادی گریبانshy;گیر جامعه بود و فضاهای تنگ سیاسی، مزید بر علت. در این میان، امام باقر(ع) میshy;کوشید فهم درستی از دین ارائه دهد. احادیث پیامبر و امامان پیشین را احیا کند، از انحرافات جلوگیری نماید و این اهداف، پایه گذاری نهضتی بزرگ را میshy;طلبیدکه امام باقر(ع) با تربیت شاگردانی فراوان از اقصا نقاط جامعه اسلامی به آن همت گماشت و فرزند بزرگوارش، آن را به بار نشاند.

شبهاتی عظیم درباره خداوند در ذهن مردم بود که درباره او، اندیشه مرئیت، جسمانیت، تشبیه و غیره قائل بودند. بخش مهم از اوقات تدریس و تعلیم امام باقر(ع)، صرف این شد که اعتقادات مربوط به توحید را در مردم اصلاح کند.

علی قائمی، فجر دانشshy;ها، انتشارات امیری، چاپ اول، زمستان 1376، ص 352.

دستاوردهای زندگی امام باقر(ع)

این امام بزرگوار، مبانی عقیدتی و باورهای دینی جامعه اسلامی را استوار کرد به نقد و تخطئه اندیشهshy;های انحرافی و باورهای نادرست راه یافته در قلمرو اسلامی پرداخت. فرهنگ فقهی و احکام شریعت را گسترش داد، با روshy;های غلط در کار اجتهاد و استنباط احکام فقهی مبارزه کرد، جامعه شیعی را به سوی اندیشهshy;های ناب اسلامی هدایت فرمود، تشکیلات شیعی را از خطر انهدام و نابود شدن در زیر چرخshy;های حاکمیت استبدادی امویان حفظ کرد و به جامعه اسلامی در زمینهshy;های عبادت، زهد، کار و تلاش، علم، اخلاق و حضور مفید و سازنده در اجتماع، الگوهای عملی را شناساند.

امام باقر، جلوه امامت در افق دانش، تحقیق گروه تاریخ اسلام، نگارش: احمد ترابی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1375، ص 22.

چراغ راه

در پرتو کلام پیشوای پنجم

رقیه ندیری

<<کسی که واعظی درونی نداشته باشد موظعهshy;های مردم سوید به او نمیshy;رساند>>.

بحارالانوار،ج 78، ص 173.

<<با راست کرداری، خود را برای خداوند بیارای>>.

هادی ربانی و سیدمحسن موسوی، آینه یادها، دارالحدیث، قم، 1381، ص 233.

<<بردباری توام با پاداش، از هر دو چیزی که با یکدیگر مخلوط شوند بهتر است>>.

شیخ مفید، الارشاد، ترجمه محمدباقر ساعدی، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، چاپ سوم، 1376، ص 517.

<<گرفتاری مردم، برای ما از هر چیزی بزرگتر و دشوارتر است؛ زیرا اگر آنان را به راه حق بخوانیم دعوت ما را نمیshy;پذیرند و اگر به حال خود بگذاریمشان، دیگران نمیshy;توانند آنها را هدایت کنند.

همان، ص 518.

<<هر کس در هر پنجshy;شنبه سوره مائده تلاوت کند، هیچshy;گاه ایمانش با شرک آمیخته نمیshy;شود>>.

بحارالانوار، ج 92، دارالحدیث العربی، بیروت، ص 273.

<<فضیلتی چون جهاد نیست و جهادی چون مبارزه با هوای نفس نیست>>.

محمدعلی کوشا، سیره و سخن پیشوایان، انتشارات سوره، مهر، چاپ چهارم، 1383، ص 197.

<<تو را به پنچ چیز سفارش میshy;کنم: 1. اگر مورد ستم واقع شدی، ستم مکن.

2. اگر به تو خیانت کردند، خیانت مکن،

3. اگر تکذیبت نمودند، خشمگین نشو،

4. اگر مدحت کردند، شاد نباش.

5. اگر نکوهشshy;ات کردند، بیshy;تابی مکن!>>

همان، ص 198، به نقل از تحف العقول، ص 284.

<<دانشمندی که از علمش استفاده شود، از هفتاد هزار عابد بهتر است>>.

همان، ص 199، به نقل از تحف العقول، ص 294.

چراغ راه

عبدالله ملکی

<<همواره علما و دانشمندان را در برابر ابوجعفر محمد(ع)، حقیر و کوچک میshy;دیدم؛ چنان که حق نفس کشیدن به خود نمیshy;دادند، یا آنکه آنها را در برابر دیگران این گونه ناتوان مشاهده نمیshy;کردم>>.

شیخ مفید، الارشاد، ترجمه محمدباقر ساعدی، انتشارات کتابshy;فروشی اسلامیه، چاپ دوم، 1376، ص 510.

ابوزهره ـ از بزرگان اهل سنت ـ

<<اوکر خدای از وی خونود باد، مفسر قرآن، مبین فقه اسلامی، درک کننده حکم خدا و امر و نهی او بود>>.

علی قائمی، فجر دانشshy;ها، حضرت امام محمدباقر(ع)، انتشارات امیری، چاپ اول، 1376، ص 80.

ابن خلکان

باقر(ع) عالم و آقای بس بزرگی بود، به او باقر میshy;گفتند؛ زیرا علم را میshy;شکافت، حقیقتش را آشکار ساخته و آن را توسعه میshy;داد>>.

فضایل وس یره چهارده معصوم در آثار استاد علامه حسین زاده آملی

جابر جعفی

<<ابوجعفر، هفتاد هزار حدیث برای من روایت کرد>>.

محمدعلی کوشا، سیره و سخن پیشوایان، انتشارات سوره مهر، چاپ چهارم، 1383، ص192.

زلال قلم

او که میshy;آید...

رقیه ندیری

مدین، شهر آرزوهای دور و دراز، شهر خاطرات تلخ و شیرین دور و نزدیک، شهر اشهد ان محمد رسول الله و در عین حال، مأمن غریبانهshy;های تاریخ هجری قمری، امروز دارد نفس تازه میshy;کند. دارد تازه میshy;شود این شهر با بشارت میلاد. در دورهshy;ای که سخنان پیامبر را در پستوها پنهان کردهshy;اند و یا به دهان شعلهshy;های برافروخته خشم و عناد سپردهshy;اند. در روزگاری که شهر از اختناق و سیاهی، جان به لب آورده و معصومیت دارد تازیانه بی گناهی خود را میshy;خورد. مژده میلاد میshy;آید. ملائک، آمدن کسی را جار میshy;زنند که همshy;نام پیامبر است و فرزند دعا و نیایش، ملائک، به شوق آمدنش، سوره نور را در گوش کوچه پس کوچهshy;ها زمزمه میshy;کنند. سلام و درود خدا در کائنات میshy;پیچد؛ ب بشارتی که: آری مردم! امروز کسی میshy;آید که جهل شما را به آگاهی میshy;رساند.

او که بیاید، علم به کمال میshy;رسد و شک و گمان، جایش را به یقین میshy;سپارد. او که نامش، ستوده شده کتابshy;های پیشین است و اصالتshy;اش از دو سو به درخت دیرسال طوبی میshy;رسد و به پیامبری که یک چند در کوچهshy;های این شهر قدم زد و با شما خندید و گریست.

آی مردم! محمد امروز شهر، از افلاک به خاک میshy;آید تا شما را به معراج دانش و بینش ببرد محمد امروز شهر، باقرالعلوم قرنshy;های پس و پیش کائنات است؛ مرد کوچهshy;های بنیshy;هاشم و یاس جا مانده در خاطرات. وارث نالهshy;هایی که در چاهshy;ها و پای درختان خرما بازماندهshy;اند. این مرد، وارث غربت شهر است که امروز مژده آمدنش را در گوش آب و خاک میshy;خوانیم.

نام زلال تو

رقیه ندیری

غریب یعنی تو

که حتی کلمات

غریبگی میshy;کنند

با نامت

ذهنshy;های شفاف

هنوز به دخرشش تو نرسیده اند

شاعران امروز

در رثای تو مانده اند

یا باقرالعلوم

و من شعر گفتن نمیshy;دانم

که تاریک خانه اندیشه ام

تصویر تو را کم میshy;آورد

کم میshy;آورم

کلام را

گم میshy;کنم

و گنگ میshy;شوم

آوردهshy;اند که ...

کینه توزی که از اصحاب شد

رقیه ندیری

مرد شامی، با این که کینه اهل بیت در سینه اش موج میshy;زد، همواره در مجلس امام باقر(ع) حاضر میshy;شد. وی روزی به حضرت گفت: شرکت من در جلسه شما به خاطر علاقه ام به شما نیست که من کینه توزترین فرد نسبت به اهل بیت هستم. اما شیرین سخنی و ادب و اخلاق تو مرا جذب کرده است. امام(ع)، مهربانی و لطف خود را نسبت به او افزود تا این که آن مرد دست از دشمنی برداشت و از دوستان حضرت شد. حتی هنگام مرگ، وصیت کرد که باقرالعلوم بر وی نماز بخواند.

حبیب الله احمدی، امام باقر الگوی زندگی، انتشارات فاطیما، چاپ دوم، 1385، ص 81.

آنها را راضی کن

یکی از بزرگان قبیله نخع به حضور امام باقر آمد و عرض کرد: من از زمان حکومت حجاج، (استانshy;دار عبدالملک) پیوسته فرماندار حکومت اموی بوده ام؛ آیا توبه من پذیرفت میshy;شود؟ امام سکوت کردند اما دوباره سوال خود را تکرار کرد. امام فرمود: خیر مگر این که حق صاحبان حق را بپردازی و آنها را راضی کنی.

محمود اکبری، برگshy;های زرین، شفق، 1378، ص 82؛ اصول کافی، ج 2، ص 331.

نیکی دنیا، رسیدگی به برادران است

یکی از خدماتshy;کاران امام میshy;گوید: برخی از دوستان و آشنایان امام باقر(ع) به میهمانی آن حضرت میshy;آمدند و از نزد وی بیرونی نمیshy;شدند مگر این که امام از آنها به نحو احسن پذیرایی میshy;کرد حتی گاهی به آ<<ها پول یا لباس هدیه میshy;داد.

گاهی من با امام در این باره سخن میshy;گفتم که خرج خانواده شما سنگین است و از نظر درآمد وضع متوسطی دارید (بهتر این استکه درپذیرایی از دوستان و مهمانان؛ با احتیاط بیشتری رفتار کنید!) اما امام میshy;فرمود: نیکی دنیا، رسیدگی به برادران و دوستان و آشنایان است.

احمد ترابی، امام باقر(ع)، جلوه امامت در افق دانش، انتشارات آستان قدس رضوی، چ اول، 1373، ص 217.